Asayansi apeza kuti ma dinosaur mwina anafika pa mwezi zaka 65 miliyoni zapitazo. Chinachitika n’chiyani? Monga tonse tikudziwira, ife anthu ndife zolengedwa zokha zomwe zatuluka padziko lapansi ndikupita mumlengalenga, ngakhale mwezi. Munthu woyamba kuyenda pa mwezi anali Armstrong, ndipo nthawi yomwe anaponda pa mwezi ikhoza kulembedwa m’mabuku a mbiri yakale. Koma anthu ena amaganiza kuti anthu si okhawo omwe analowa mumlengalenga, ndipo zolengedwa zina zingakhalepo kale kuposa anthu. Asayansi ena amanena kuti ma dinosaur analowa mumlengalenga ndi kukafika pa mwezi zaka 65 miliyoni zapitazo anthu asanalowe.
Anthu ndi mtundu wokhawo wanzeru m'mbiri ya moyo. Kodi zolengedwa zina zingathe bwanji kuuluka kupita ku mwezi? Popeza pali malingaliro otere, payenera kukhala maziko asayansi ochirikiza izi. Chang'e 5 isanatenge nthaka ya mwezi, dziko lathu linali kale ndi miyala yochokera ku mwezi, ndiye miyala iyi inachokera bwanji? Miyala yambiri inatengedwa kuchokera ku Antarctica, kupatulapo mphatso zochokera ku United States. Antarctica inatha kutenga osati miyala yokha kuchokera ku mwezi, komanso miyala yochokera ku Mars, kuphatikizapo miyala ina ya asteroid. Gulu la asayansi ochokera ku China ochokera ku Antarctica linapeza miyala yoposa 10,000 ku Antarctica.
Kutola miyala ya asteroid n'komveka chifukwa pali zolemba zambiri za ma asteroid omwe amagwera mumlengalenga ndikugwa pansi. Koma miyala yochokera ku mwezi ndi Mars, n'chifukwa chiyani timawatola? Ndipotu, n'zosavuta kumvetsetsa: m'zaka zambiri zakuthambo, mwezi ndi Mars zinagundidwa ndi zinthu zazing'ono zakuthambo (monga ma asteroids, ma comets) nthawi ndi nthawi. Tengani Mars mwachitsanzo. Pamene kugundana kumachitika, bola ngati thupi laling'ono lakumwamba lili lalikulu komanso lachangu mokwanira, limatha kuswa miyala pamwamba pa Mars kukhala zidutswa. Ngati ngodya yogundana ili yolondola, zidutswa zina zidzapeza mphamvu ya kinetic kuti zichoke ku mphamvu yokoka ya Mars ndikulowa mumlengalenga. Zikuyendayenda mumlengalenga, ndipo zigawo zina zidzagwidwa ndi mphamvu yokoka ya Dziko Lapansi ndi "kugundana" kupita pamwamba pa Dziko Lapansi. Munjira imeneyi, zidutswa zina zazing'ono ndi zosakhazikika bwino zidzayaka mumlengalenga ndi kuthamanga kwakukulu ndi kutentha kwakukulu ndikutulutsa mpweya, ndipo zidutswa zazikulu zotsalazo ndi zomangidwa mwamphamvu zidzafika pamwamba pa dziko lapansi. Zimadziwikanso kuti "miyala ya Mars". Mofananamo, ma crater akuluakulu ndi ang'onoang'ono omwe anali pamwamba pa mwezi nawonso anaphwanyidwa ndi ma asteroid.
Popeza miyala yomwe ili pa mwezi ndi ku Mars imatha kufika padziko lapansi, kodi miyala yomwe ili padziko lapansi ingafike pa mwezi? N’chifukwa chiyani ma dinosaur akuti ndi mtundu woyamba kutera pa mwezi?
Zaka pafupifupi 65 miliyoni zapitazo, dziko lalikulu lokhala ndi mainchesi pafupifupi 10 ndi kulemera kwa matani pafupifupi 2 thililiyoni linagunda dziko lapansi ndikusiya chibowo chachikulu. Ngakhale kuti chibowocho tsopano chaphimbidwa, sichingakwirire tsoka lomwe linachitika panthawiyo. Chifukwa cha kukula kwa dzikolo, linagwetsa "dzenje" la kanthawi kochepa mumlengalenga. Pambuyo pogunda pansi, n'zotheka kuti zidutswa zambiri za miyala zinagwetsedwa padziko lapansi. Popeza ndi chinthu chakumwamba chapafupi kwambiri ndi Dziko Lapansi, mwezi ukhoza kutenga zidutswa za miyala ya Dziko Lapansi zomwe zinawuluka chifukwa cha kugundako. "Kukhudzidwa" kumeneku kusanachitike, ma dinosaur anali atakhala zaka zoposa 100 miliyoni, ndipo ziwerengero zambiri za mafupa a ma dinosaur zinalipo kale m'zigawo za dziko lapansi, kotero sitingathe kuletsa kukhalapo kwa mafupa a ma dinosaur m'zigawo zomwe zinagwetsedwa mwezi.
Kotero kuchokera ku lingaliro la sayansi, ma dinosaur mwina ndi zolengedwa zoyamba kutera pa mwezi. Ngakhale zikumveka ngati nthano chabe, sayansi imamvetsetsa bwino. Mwina tsiku lina mtsogolomu, tidzapezadi mafupa a ma dinosaur pa mwezi, ndipo sitiyenera kudabwa panthawiyo.
Webusaiti Yovomerezeka ya Kawah Dinosaur:www.kawahdinosaur.com